VAN ONZEN VOORZITTER
De Drs. P Trofee is de prijs die volgens onze statuten wordt toegekend aan ‘een artiest, auteur of kunstenaar die werkt in de vrolijk-anarchistische traditie van Drs. P en die daarnaast de Nederlandse taal op sublieme wijze hanteert’. De jury, niet helemaal toevallig bestaande uit de bestuursleden van Het Heen- en Weerschap, koos dit jaar voor een formidabele laureaat: Brigitte Kaandorp. Zij ontving een fraaie replica van de beroemde Polzer-kop en een geldbedrag van € 2.024. (Ter vertroosting aan de gepasseerde kandidaten voor deze prijs: volgend jaar komt daar een euro bij.) Op 10 december j.l. werd de Trofee uitgereikt tijdens een intieme bijeenkomst in Claire’s Ballroom, de stemmige bovenzaal van café-restaurant Zeppos in Amsterdam. Graag verwijs ik naar het fotoverslag en naar het juryrapport: een hommage van Ivo de Wijs aan zijn bekroonde collega Brigitte Kaandorp.
Vic van de Reijt
BRIGITTE KAANDORP, DE LAUREAAT
‘Een soort Dra. K’: zo werd Brigitte Kaandorp in 1983 gekarakteriseerd door een recensent, naar aanleiding van haar optreden op het Cameretten-concours, dat zij won. Zij viel op door haar droogkomische humor en haar bijzondere présence: ‘een verschijning die haar schijnbaar ongecoördineerde babbel illustreert met vreemdsoortige versjes’. Behalve droge humor en vreemdsoortige versjes zijn er meer overeenkomsten tussen Brigitte Kaandorp en Drs. P: de ongepolijste voordracht van in wezen hecht doortimmerd tekstmateriaal, en de durf om op het podium ongegeneerd zichzelf te zijn.
Brigitte Kaandorp werd in 1962 geboren in Haarlem. In haar middelbareschooltijd ontdekte ze dat ze ‘grappig op rijm’ kon zijn. Nadat ze op de zolder van haar ouderlijk huis een ukelele had gevonden, leerde ze zichzelf spelen en was algauw in staat haar teksten op muziek te zetten. Met haar eerste liedjes had ze in kleine kring meteen succes. In 1981 deed ze auditie voor de Kleinkunstacademie in Amsterdam maar werd afgewezen. In plaats daarvan ging ze Nederlands studeren, maar bleef wel zingen en spelen voor publiek; haar eerste theatervoorstelling werden geboekt in 1982. Een jaar later won ze Cameretten. Ze gaf haar studie op en startte een loopbaan als cabaretière.
Ruim veertig jaar later kan Kaandorp terugkijken op een twintigtal succesvolle theaterprogramma’s. De ukelele, die in de begintijd haar handelsmerk was, is na drie jaar les verruild voor de piano; daarnaast speelt ze ook accordeon en viool. Haar voorstellingen zijn doorgaans one-womanshows, maar af en toe doorbreekt ze de routine met shows-op-locatie, zoals Brigitte, de Musical (1998) in het Zonnehuis in Amsterdam-Noord. Daarbij omringt ze zich met tegenspelers zoals Bert Klunder (die ook lange tijd haar regisseur was), en stagiaires van de Kleinkunstacademie. Momenteel (december 2024) speelt ze met o.a. Jenny Arean in het nieuwe Haventheater te IJmuiden De Grote Adventshow.
Veel van Kaandorps werk is vastgelegd op singles, cd’s, dvd’s en internetfilmpjes. In boekvorm is er vrijwel niets verschenen, wat gezien de kwaliteit van haar liedjes verwondering wekt. De enige serieuze uitgave is getiteld Dit is een meezinger (Nijgh & Van Ditmar 2012, nog steeds verkrijgbaar): een prachtig boek met teksten en bladmuziek van 45 nummers, ruim voorzien van illustraties en toelichtingen door de auteur. De meeste liedjes zijn door haarzelf op muziek gezet, maar af en toe maakt ze gebruik van gastcomponisten zoals Theo Nijland. Als Brigitte Kaandorp even lang even productief blijft als de naamgever van de haar uitgereikte Trofee, krijgt Dit is een meezinger vast nog wel een paar vervolgdelen.
DRS. P TROFEE 2024
Tijdens een geanimeerd samenzijn in Amsterdam werd op 10 december de door Het Heen- en Weerschap ingestelde Drs. P Trofee voor de vierde maal uitgereikt. De uitverkorene, Brigitte Kaandorp, was verrast en verheugd toen ze informeel het nieuws hoorde: ‘De Drs. P Trofee? Die had ik nog niet!’
Met dank aan Martin Pluimers, die alle foto’s van het evenement heeft gemaakt.
De officiële uitreikingsbijeenkomst werd ingeleid door voorzitter Vic van de Reijt, waarna Ringo Maurer als eerbewijs aan Drs. P twee van diens teksten aan de piano vertolkte, ‘Zeedijk’ en ‘Hoog bezoek’.
Vervolgens nam Michèl de Jong plaats achter de katheder voor een lezing-met-lichtbeelden over de totstandkoming van De hartelijke poezen van Drs. P, de charmante selectie van berijmde poezenkaarten waarmee de doctorandus regelmatig zijn vrouw verblijdde. Bloemlezer Michèl reciteerde tal van voorbeelden, inclusief een aantal versjes die het boek niet hadden gehaald, bijvoorbeeld omdat de bijbehorende afbeelding niet leuk genoeg was, of al vaker gebruikt.
Nadat de laureaat was bekendgemaakt en in de zaal had plaatsgenomen, las Ivo de Wijs op doorvoelde wijze het juryrapport voor en werd het stoffelijke eerbewijs – de Polzerkop op standaard – overhandigd door Vic van de Reijt.
BESTE BRIGITTE
Amsterdam, 10 december 2024
Beste Brigitte, geachte gasten, vriendinnen en vrienden van Drs. P, de liedkunst en het theater – de doctorandus zelf zou geroepen hebben: Duizendkoppige menigte!
(Ik ben Ivo de Wijs, lid van Het Heen- en Weerschap. Dat is het genootschap dat de auteursrechten van de doctorandus ontvangt om daar leuke dingen mee te doen, zoals het eten van uitsmijters, het drinken van Duvel-van-Moortgats EN het uitreiken van de Drs. P Trofee, die eerder werd toegekend aan Midas Dekkers, Wim T. Schippers en Hugo Matthysen.)
Graag wil ik beginnen met het ophalen van een oud woord: verkneukelen. Volgens het woordenboek is zich verkneukelen het op voorhand zich in de handen wrijven. Eigenlijk zou verkneukelen betekenen ‘de knokkels (tegen elkaar) wrijven’; met andere woorden, knokkels en kneukels zijn lichamelijke familie. En over familie sprekend: ik heb het verkneukelen geërfd van mijn goede moeder, die er een enorm talent voor had. Wij gingen naar Toon Hermans kijken en mijn moeder had al de grootste lol vóór het doek openging. In haar euforie sleepte ze alvast een deel van de zaal mee. Het werd steeds gezelliger en toen Toon Hermans opkwam merkte hij dat hij een gemakkelijke avond zou krijgen.
DE MACHT VAN HET WOORD
Door Vic van de Reijt
In mei 1989 verraste Uitgeverij Wolters-Noordhoff alle Nederlandse taaldocenten met een bijzonder cadeau ‘als dank voor de bijna 100 jaar lange betrokkenheid bij de ontwikkeling van Wolters’ Woordenboeken’. Het ging om een boekje van Drs. P, Esmeralda of de macht van het woord. Het voorplat was qua formaat, kleurstelling en diabolo-vignet identiek aan de rug van het toenmalige Wolters’ woordenboek Nederlands. De afmeting (20 bij 6 centimeter) stelde uiteraard hoge eisen aan de rijmvaardigheid van de auteur, die dan ook dichtte: ‘Maar die smalte… / Een probleem, hoor / Toch begon ik er / Maar aan / Wetend, dat ik / Letterkundig / Allerminst / Mijn gang kon gaan’. Jaap Bakker vertelt in zijn rubriek ‘Polzers Puzzelpoëzie’ over de spicht, de versvorm waarmee Drs. P zich van zijn taak wist te kwijten.
V.l.n.r.: De oeruitgave uit 1989 (ontwerp Susanne Heynemann); de heruitgave uit 2024 (ontwerp Jannie de Groot); de door Rob Koch ontworpen en zelf ingebonden versie.
POLZERS PUZZELPOËZIE
Aflevering 7 – Spicht
Door Jaap Bakker
De geniale innovatie die Drs. P bewerkstelligde door de Amerikaanse double dactyl om te bouwen tot het ollekebolleke heeft geleid tot honderden, nee duizenden geslaagde puntdichten in dit stramien. Niet alleen van de hand van de doctorandus zelf, maar ook van vele andere begaafde light verse-dichters.
Geïnspireerd door dit succes heeft Drs. P geëxperimenteerd met andere versvoeten in eveneens achtregelige versjes met één lang woord in de zesde regel. In de ‘tralala’ verving hij de dactylus (sterk–zwak–zwak) door de anapest (zwak–zwak–sterk). Het resultaat bleek niet levensvatbaar. Hetzelfde gold voor de ‘kedinkedonkel’ en het ‘prevelement’ (het basisritme is af te leiden uit de benamingen). Iets meer succes oogstten het ‘aquarium’ (basis: dubbele jambe) en de structuur die we hier onder de loep nemen: de ‘spicht’.
De spicht heeft als basisritme de dubbele trochee (2 x sterk–zwak) en is daarmee te beschouwen als een afgeslankt ollekebolleke. Drs. P karakteriseert de versvorm in dit zelfbeschrijvende versje:
Ook trocheeën
Kunnen dienen
Voor achtregelig
Gedicht
En u kent al
(Analogisch)
De constructie
Van de spicht
Net als bij het ollekebolleke beginnen de regels met een beklemtoonde lettergreep, waardoor de spicht een even dynamische en lichtvoetige cadans krijgt als zijn bredere voorouder. De versregels mogen op natuurlijke wijze worden afgebroken, om te voorkomen dat er iets ontstaat als:
Voor achtrege-
Lig gedicht